Христос: миф или действительность? (примечания)
1
Митрополит Макарий. Православное догматическое богословие. СПб, 1906, с. 187.
2
Ф. М. Достоевский. Полное собрание сочинений, т. VIII. М., 1973, с. 450.
3
Там же, т. X, 1973, с. 197.
4
Там же, т. XIV, 1976, с. 224 и последующие.
5
Ф. М. Достоевский. Дневник писателя. СПб, 1877, с. 290.
6
Там же.
7
Там же.
8
Л. Н. Толстой. Полн. собр. соч., т. 23, М., 1957, с. 219.
9
Там же, т. 23, с. 301.
10
Там же т. 24, 1957, с. 809.
11
Там же т. 24, с. 804.
12
Там же т. 24, с. 810.
13
Там же т. 24. с. 873.
14
Там же т. 23, с. 173.
15
Там же т. 23, с. 197.
16
Там же т. 23, с. 400.
17
Там же т. 23, с. 392.
18
Там же т. 23, с. 395.
19
Там же т. 24, с. 187.
20
Там же т. 24, с. 821.
21
Там же.
22
Там же, т. 23, с. 187.
23
Там же т. 24, с. 807.
24
Там же т. 24, с. 841.
25
Там же т. 23, с. 315.
26
Там же.
27
А. В. Луначарский. Христианство или коммунизм. Диспут. Д., 1926, с. 27.
28
Там же, с. 30.
29
Е. Cabet. Voyage en Icarie. Paris, 1842, p. 417–418.
30
K. Kautsky. Der Urspnmg des Christentums. Berlin — Stuttgart, 1923, S. 433.
31
Ibid., S. 403.
32
Ibidem.
33
См.: А. В. Луначарский об атеизме и религии. М., «Мысль», 1972, с. 257.
34
Н. Rolfes. Jesus und das Proletariat. Diisseldorf, 1982.
35
К. Маркс и Ф. Энгельс. Соч., т. 1, с. 532.
36
Е. Renan. Vie de Jesus. Paris, 1974. Preface de la treisiem edition, p. 38.
37
Ibidem.
38
Ibid., p. 285.
39
Ibid., p. 284.
40
Ibid., p. 287.
41
Ibid., p. 289–290.
42
Ibid., p. 238.
43
Ibid., p. 224.
44
Ibid., p. 357.
45
Ibid., p. 168–169.
46
Ibid., p. 340–341.
47
Ibid., p. 262.
48
Ibid., p. 307.
49
Ibid., p. 305.
50
Ibid., p. 305–306.
51
Ibid., p. 306.
52
Ibid., p. 232.
53
Ibid., p. 192.
54
Ibid., p. 195.
55
Ibid., p. 330.
56
Ibidem.
57
Ibid., p. 371.
58
J. Meslier. Le testament. Amsterdam, 1864, v. 2, p. 41.
59
Ibid., p. 42.
60
Ibidem.
61
Ibid., p. 44.
62
Ibidem.
63
Ibid., p. 46.
64
Ibid., p. 48.
65
Ibid., p. 55.
66
Ibid., p. 63.
67
A. Binet-Sangle. La folie de Jesus Crist, Paris, 1910.
68
«Клинический архив гениальности и одаренности», т. III, вып. 3. Л., 1927, с. 244.
69
Там же.
70
Там же.
71
«Der Spiegel», 1966, Nr. 9, S. 84.
72
Ibidem.
73
Ibidem.
74
Ibidem.
75
Ed. Meyer. Ursprung und Anfange des Christentums. Stuttgart, Bd. 2,1921, S. 420–453.
76
Мы излагаем и цитируем здесь книгу И. Кармайкла по серии публикаций из ее текста в немецком переводе в журнале «Der Spiegel» (1966, №№ 6—13). В оригинале книга называется: J. Carmichael. The Death of Jesus. London, 1963.
77
Н. Barbusse. Jesus. Paris, 1927; Les Judas de Jesus, Paris. 1927. Стенограмму диспута А. Луначарского с А. Введенским см.: А. В. Луначарский об атеизме и религии М., 1972, с. 218–258.
78
Из истории раннего христианства. Сборник статей. М., 1907, с. 68–69.
79
Там же.
80
Цит. по: Е. Barnikol. Das Leben Jesu der Heilsgeschichte. Halle (Saale). 1953, S. 114.
81
А. Немоевский. Бог Иисус. Происхождение и состав евангелий. Петроград, 1920, с. 29.
82
«Сибирские огни», 1926, № 4, с. 129.
83
Там же, с. 131.
84
Г. В. Ксенофонтов. Христос, шаманизм и христианство. Иркутск, 1929, с. 126.
85
Там же, с. 130.
86
Е. Renan. Vie de Jesus. P., 1974. p. 283.
87
E. Schurer. Geschichte des jiidischen Volkes im Zeitalter Jesus Christus. Leipzig, 1901, Bd. 1, S. 519.
88
Ibid., S. 524.
89
Ibid., S. 525.
90
Ibid., S. 530.
91
Ibid., S. 534.
92
J. A. Thompson. The Bible and Archaeology. Grand Rapids, 1973. p. 362.
93
Ibid., p. 442.
94
Ibid., p 361.
95
G. Schneider. Einfiihrung in das Neue Testament. Neukirchen, 1969, S. 47.
96
A. Schweitzer. Geschichte der Leben-Jesu-Forschung. Munchen und Hamburg, 1966, Bd. 2, S. 620.
97
Ibidem.
98
Ibid., S. 620. 621.
99
Ibid., S. 621.
100
Ibidem.
101
W. Kummel. Die Theologie des Neuen Testaments nach seinen Hauptzeugen. Gettingen 1969, S. 20–21.
102
M. Kahler Der sogenannte historische Jesus und der Geschichtliche biblische Christus Ttibingen. 1892.
103
Studia Religioznawcze, 1977, № 12, ft. 77.
104
«Der Spiegel», 1966, Nr. 16, S. 84–86.
105
W. Kiimmel. Op. cit., S. 22.
106
Ibidem.
107
Ibidem.
108
Ibid., S. 24.
109
Л. Фейхтвангер. Сыновья. М., 1938, с. 309.
110
Там же.
111
Там же.
112
Там же, с. 310.
113
Там же, с. 312.
114
К. Маркс и Ф. Энгельс. Соч., т. 19, с. 307.
115
Гай Светоний Транквилл. Жизнь двенадцати цезарей. М., 1964, с. 140.
116
Корнелий Тацит. Соч. в 2-х томах. Ленинград, 1969, т. I, с. 298.
117
А. Древс. Миф о Христе, с. 75.
118
Иосиф Флавий. Иудейские древности. СПб., 1900, т. 2, с. 300.
119
Цит. по: Н. В. Румянцев. Иосиф Флавий об Иисусе и Иоанне Крестителе. «Атеист», 1929, № 36, с. 38.
120
См. «Вестник древней истории», 1973, № 2, с. 180.
121
Тексты Кумрана. Вып. 1, М., 1971, с. 154.
122
Там же.
123
Pismo swiete Starego у Nowego Testamentu. Posnan, 1965, s. 34.
124
О. Д. Хвольсон. Гегель, Геккель, Kocсут и двенадцатая заповедь. СПб… 1911.
125
См. A. France. Le procurateur de Yudee. P., 1902.
126
Ibidem.
127
Ibidem.
128
Ibidem.
129
H. М. Никольский. Иисус и первые христианские общины. М., 1918, с. 31.
130
Там же, с. 36.
131
Там же, с. 40.
132
Там же, с. 35.
133
Н. Barbusse. Les Judas de Jesus. Paris, 1927, p. 82.
134
Ibid., p. 56–57.
135
Ibid., p. 55.
136
Ibid., p. 70.
137
Ibid., p. 114–115.
138
Ibid., p. 69–70.
139
Ibid., p. 71.
140
Ibid., p. 80, 68.
141
Ibid., p. 92.
142
A. Robertson. The Origins of Christianity. London, 1962, p. 93.
143
Ibid., p. 95.
144
Ibid., p. 96.
145
Ibidem.
146
А. Робертсон. Происхождение христианства. М., 1959, с. 296.
147
A. Robertson. Op. cit., р, 88.
148
А. Робертсон. Происхождение христианства, с. 135.
149
Цит. по: А. Б. Ранович. О раннем христианстве. М., 1959, с. 241.
150
A. Robertson. Op. cit., p. 74.
151
Ibidem.
152
Ibidem.
153
A. Revill. Vie de Jesus. P., 1897, p. 200.
154
Цит. по: H. В. Румянцев. Жил ли Христос? М., 1937, с. 9.
155
G. Boissier. La religion romaine d'August aux Antonius. P., 1906, t. 2, p. 122–123.
156
Ibid., p. 124.
157
Ibidem.
158
M. Bruckner. Der sterbende und auferstehende Gottheiland in den orientalischen Religionen und ihr Verhaltniss zum Christentum. Tubingen, 1908.
159
К. Маркс и Ф. Энгельс. Соч., т. 19, с. 309.
160
Эса де Кейрош. Реликвия. М., 1963, с. 211.
161
A Robertson. Op. cit., p. 76–77.
162
A. Drews. Die Leugnung der Geschichtlichkeit Jesu in Vergangenheit und Gegenwart. Karlsruhe, 1926, S. 215–216.
163
Сочинения святого Юстина философа и мученика. М., 1892, с. 28.
164
С F. Volney. Les mines ou meditations sur les revolutions des empires. P., 1791; Ch. Dupuis. Abr6g6 de I'Origine de tous les cultes ou la religion universelle. P., 1794.
165
B. Bauer. Kritik der evangelischen Geschichte der Sinoptiker und des Johannes. Bd. III. Braunschweig, 1842.
166
К. Маркс и Ф. Энгельс. Соч., т. 19, с. 307.
167
A. Hoekstra. De christologie van het canonische Marcusevangelie. Amsterdam, 1871.
168
A. Pierson. De Bergrede en andere Fragmented Amsterdam, 1878.
169
C. Naber. Nucuiae. Amsterdam, 1888.
170
G. A. Berg van Eysinga van den. Die hollandische radicale Kritik des Neuen Testaments. Jena, 1912.
171
J. Robertson. Christianity and Mythology. L., 1900; The Jesus problem. L., 1917. W. B. Smith. Esse Deus. Jena, 1911.
172
A. Kalthoff. Das Christusproblem. Jena, 1902. S. Lublinski. Die Entsehung des Christentums aus der antiken Kultur. Jena, 1910. A. Drews. Die Christusmythe. Jena, 1909; Die Entstehung des Christentums aus dem Gnostizismus. Jena, 1924; Das Marcusevangelium als Zeugnis gegen die Geschichtlichkeit Jesu. Jena, 1921; Der Sternhimrael in der Dichtung und Religion der alten Volker und des Christentums. Jena, 1923.
173
В. И. Ленин. Полн. собр. соч., т. 45, с. 28.
174
См. А. Древс. Отрицание историчности Христа в прошлом и настоящем М., 1930, с. 105.
175
A. Niemoyewski. Filosofia zycia Jesuza. Warszawa, 1925; P.-L. Couchoud. Le mystere de Jesus. P., 1924.
176
H. М. Никольский. Иисус и первые христианские общины. М., 1918.
177
Р. Ю. Виппер. Возникновение христианства. М., 1918. Отметим еще две работы этого ученого, связанные с христологической проблематикой: Возникновение христианской литературы. М. — Д., 1946; Рим и раннее христианство. М., 1954.
178
А. Немоевский. Бог Иисус. Л., 1920; Философия жизни Иисуса. М., 1923.
179
А. Древс. Миф о Христе. Тт. 1–2, М., 1923; Жил ли Христос? М., 1928 и др.
180
Ш. Виролльо. Легенда о Христе. М., 1923. Э. Мутье-Руссе. Существовал ли Иисус Христос? М., 1923. П. Л. Кушу. Закат бога. М., 1929; Загадка Иисуса. Рязань, 1933. Э. Гертлейн. Что мы знаем об Иисусе? М., 1925. Т. Брандес. Легенда о Христе. М., 1920. К. Ф. Вольней. Руины или размышления о революциях империй. М., 1928.
181
А. Барбюс. Иисус против Христа. М., 1928.
182
А. Робертсон. Происхождение христианства. М., 1956; 2-е изд. М., 1959.
183
Н. А. Морозов. Христос. Т. I–VII. М., 1924–1930.
184
Н. В. Румянцев. Дохристианский Христос. М., 1926; Смерть и воскресение Спасителя. М., 1925; Жил ли Христос? М., 1931. А. Б. Ранович. О раннем христианстве. М., 1959. С. И. Ковалев. Основные вопросы происхождения христианства. М. — Л., 1964. Я. А. Ленцман. Происхождение христианства. М… 1959.
185
И. С. Свенцицкая. От общины к церкви. М., 1985.
186
A. Schweitzer. Geschichte der Leben-Jesu-Forschung. Munchen und Hamburg, 1966, B. 2, S. 620.
187
Ibid., S. 621.
188
Ibid., S. 620.
189
E. Barnikol. Das Leben Jesu der Heilsgeschichte. Hale (Saale), 1953, S. 334–336.
190
«Der Spiegel», 1966, Nr. 15, S. 89.
191
Ibid., S. 86; «Der Spiegel», 1966, Nr. 14, S. 109.
192
Цит. no: A. Drews. Die Leugnung der Geschichtlichkeit Jesu in Vergangenheit und Gegenwart. Karlsruhe, 1926, S. 168.
193
Ibid., S. 85.
194
См. E. Barnikol. Op. dt., S. 186.
195
Die Religion in Geschichte und Gegenwart. Tubingen, 1959, Bd. 3, S. 623.
196
P. Althaus. Der gegenwartige Stand der Frage nach dem historischen Jesus. Munchen, 1960, S. 5–7.
197
«Der Spiegel», 1966, Nr. 16, S. 88.
198
«Der Spiegel», 1966, Nr. 14, S. 101.
199
1414. E. Barnikol. Op. cit., S. 189.
200
«Der Spiegel». 1966 Nr. 7, S. 89.
201
Цит. пo: «Der Spiegel», Nr. 16, S. 78.
202
P. Althaus. Op. cit., S. 12–13.
203
Ibid., S. 12.
204
Ibid., S. 15.
205
Ibid., S. 17.
206
Ibid., S. 17–18.
207
Ibid., S. 18.
208
«Der Spiegel», 1966, Nr. 14, S. 92.
209
«Der Spiegel», Nr. 16, S. 84.
210
A. Drews. Op. cit., S. 219.
211
«Herder Korrespondenz», 1967, Nr. 8, S. 317.
212
Ibidem.
213
Мы излагаем и цитируем книгу Н. Kung. Christ sein. Munchen, 1974, S. 113. Далее в тексте указаны страницы из нее.