Франциск Ассизский (примечания)
1
Salvatore Vitali. Paradisus Seraphicus. Milano, 1645. – Maurice Beaufreton. Saint François d'Assise. Paris: Plon – Nourrit et C° [1925]. P. 28.
2
Speculum Perfectionis. IV. 16.
3
Bonaventura. Legenda Major. IV, XXV. – Speculum Vitae. 32, 69–771. – Conformit. 144. – Tres Socii. 56.
4
Speculum. Perfect. IV. 16. – Celano. Vita Prima. II. 7.
5
Celano. V. P. I. 15.
6
Parad. XI. 50–51: di queste coste… nacque al mondo un sole.
7
Tres Socii. XXI. – Celano. V. P. I. 21.
8
Gilbert Keith Chesterton. Saint François d'Assise, traduit de 1'anglais par Isabelle Riviere. Paris: Plon – Nourrit et C° [1925]. P. 97.
9
Acta Philippi e codic. Oxon. 34 (Lipsius. Die Apokryphen Apostelgeschichten und Apostellegenden. Ein Beitrag zur altchristlichen Literaturgeschichte von Richard Adelbert Lipsius. Braunschweig: C. A. Schwetschke und Sohn, 1883–1887. II. 2. P. 19). – Resch. Agrapha; ausser canonische Schriftfragmente, gesammelt und untersucht und in zweiter vôllig neubearbeiterer durch alttestamentliche agrapha vermehrter Auflage herausgegeben von Alfred Resch Leipzig: J. C. Hinrichs, 1906. P. 279.
10
Henri Monnier. La mission historique de Jésus. Paris: Fischbacher, 1914. P. 196.
11
Émile Gebhart. L'ltalie mystique: histoire de la renaissance religieuse au moyen age. Paris: Hachette, [1928]. P. 201.
12
См. примечание к «Августину». VIII.
13
Celano. Vita Secunda. II. 124.
14
Specul. Perfect. I. 3, 4.
15
II Enarrat. in Psalm. XV. 13.
16
Celano. V. S. II. 51.
17
Habens vultum angelicum et faciem gratiosam. – «Venite ad me, fratres mei dulcissimi, et audite verba mea». Fra Salimbene. Cronica, ap. Gebhart. 231.
18
Fioretti di San-Francesco. 34.
19
Gebhart. 233–257.
20
Paul Sabatier. Vie de Saint François d'Assise. Paris: Fischbacher, 1931. P. 51–60. – Gebhart. 31–33.
21
Parad. XVII. 51: la dove Cristo tutto di si merca.
22
Gebhart. 39–45.
23
Parad. XII. 141–142:
Il calavrese abate Giovaccino,
di spirito prophetico dolato.
24
Acta Sanctor. Martii. I. – Gebhart. 62–63.
25
Super IV Evang. Fol. 190 verso. – Concordia Novi et Veteris Testamenti. V. 57. – Expositio in Apocalyps. Fol. 134, 144 verso.
26
Sabatier. 63.
27
Gebhart. 62–63.
28
Acta Sanct. 1. c. – Gebhart. 65.
29
Sabatier. 62–63. – Acta Sanct. 1. c.
30
Acta Sanct. 1. c. – Gebhart. 69–82. – Sabatier. 63.
31
Concordia Novi et Veteris Testamenti. Venecia, 1519. P. 8. – Ernest Renan. Nouvelles études d'histoire religieuse. Paris: Calman Levy, 1924. P. 255. – Paul Eugene Louis Fournier. Études sur Joachim de Flore et ses doctrines. Paris: A. Picard & fils, 1909. P. 18. Три далеких предшественника Иоахима, – св. Августин, Скот Эриген и Амори Шартский. В «Граде Божием» и в «Истолковании Евангелия Иоанна» семь великих «годин», «веков» или «царств»: пять – в Ветхом Завете, в эоне Отца: первая година от сотворения мира до потопа, вторая – до Авраама, третья – до Давида, четвертая – до Вавилонского пленения, пятая – до Рождества Христова. Шестое царство Сына – настоящее; а седьмое – будущее, – царство Духа Святого, – «торжествующая церковь Иоанна», «Град Божий», civitas Dei, «тысячелетнее царство святых на земле», «день седьмой творения». – «Нынешняя Церковь, Петра, – учит Августин, – только тень будущей Церкви Иоанна»; та – лишь «странствие, путь, а эта – отечество»; та – «хороша, но прискорбна», а эта – «лучше и блаженна» (De civit. Dei. XX и XXI. – In Ioann. Evang. Tractat. 36. 124). Скот Эриген, в IX веке, соединяет семь Августиновых «царств» или «веков» – в три: Первый, Второй и Третий Завет. «Видимость Церкви настоящей, Сына, рассеется, как тень, в восходящем солнце будущей Церкви, Духа Святого», – учит Эриген (Gebhart. 59).
Амори Шартский (Amaury de Chartres), в самом начале XIII века, ничего, вероятно, не зная об Иоахиме и ему неизвестный, тоже учит о «Трех Заветах». Он осужден и анафематствован на Латеранском соборе 1210 года (Fournier. 40). Учеников его сжигают на костре инквизиции в 1210 г. в г. Шампо (Champeaux) (Renan. Nouv. Étud. d'Hist. Relig. 222.)
32
Expositio in Apocalypsim. Venezia, 1527. Fol. 94, verso.
33
Gebhart. 75.
34
Exposit. in Apocal. Fol.94. verso. – Concordia, lib. V. Cap. 84. – Sabatier. 65.
35
Exposit. XIV. 6. – R. P. Denifle. Das Evangelium Aeternum und die Commission zu Anagni. 1885. S. 52.
36
Super IV Evang. Fol. 190, verso.: «acqua Evangelii lectionis convertitur in vinum».
37
Concordia. Fol. 1, 7: «concordia duorum Testamentorum facere certum est; unum vero spiratualem intellectum ex utroque procedere».
38
Gherardo da San Donnino. Fol. 102. – Gebhart. 79.
39
Renan. 263.
40
Exposit. in Apocal. Fol. 199.
41
Exposit. in Apocal. Fol. 83–84.
42
Denifle. I. 119: «per regnum Babylonis intelliget dominium Romanae ecclesiae». Это заключение судей-инквизиторов в г. Ананьи (Anagni) в 1255 г.
43
Exposit. Fol. 194. – Super IV Evang. Fol. 186, recto.
44
Это будто бы сказано Иоахимом в Сицилии, около 1200 года, в беседе с Ричардом Львиное Сердце, шедшим в Крестовый поход. Если бы этого даже не говорил Иоахим (мало, в самом деле, вероятно, чтобы он это мог сказать такими словами), то все же очень знаменательно, что нечто подобное могло быть ему приписано. – Roger Hoveden. Rerum Britannicarum Medii Aevi scriptores; or, Chronicles and memorials of Great Britain and Ireland during the Middle Ages. – London, 1858. III. 75–79; II. 150–154.
45
Concordia. Fol. 31, verso.
46
Expositio. Fol. 83.
47
Expositio. Fol. 134. – Renan. 222.
48
…Ad quam (Ecclesiam Joanni) opportet transire totam Petri successionem. – Expositio. Fol. 77, confr. fol. 22.
49
Neque enim (papa) super dissolutionem suam poterit dolere, cum se in meliori successione permanere cognoscit? – Denifle. I. 111, 112.
50
Super IV Evang. Manuscr. Dresd. Fol. 187, verso. – Fournier. 38.
51
«Sua docta manu cassavit». – Acta S. S. Martii. I. 667.
52
Lable. Concil. XI. Part. 2. Col. 2361–2362.
53
Renan. 321–322.
54
Sabatier. 67. – Gebhart. 65–66.
55
Luke Wadding. Annales Minorum, in quibus res omnes trium ordinum a S. Francisco institutorum ex fide ponderosius asseruntur, calumniae refelluntur, praeclara quaeque monumenta ab oblivione vendicantur. Lugduni: Sumptibus Claudii Landry, 1625–1654. Ad annum 1226. B. 35. – Amoni. Legenda Trium Sociorum. Append. P. 110. – Opuscula Sancti Patris Francisci Assisiensis sec. codices mss. emendata et denuo edita a PP. Collegii S. Bonaventurae Ad Claras Aquas (Quaracchi) prope Florentiam, ex typographia Collegii S. Bonaventurae, 1904. P. 77–82.
56
57
Specul. Perfect. XIII. 3.
58
Gebhart. 102.
59
Gebhart. 237.
60
Beaufreton. S. François d'Assise. 1925. P. 39.
61
Bonaventura. VIII. 5. – Specul. Perfect. III. 3, 4, 5.
62
Expositio. Fol. 183.: «qui vero monachus est nihil reputat suum nisi citharam».
63
Renan. 276.
64
Faust. II. 5 Akt.
65
Fioretti. VIII.
66
Origen. Homel in Jerem. XX. 3. – Resch. 185.
67
Fioretti. XIII.
68
Fioretti. 1. c.
69
Contra Academic. I. 1, 2: «occulto quodam ordine regitur».
70
Specul. Perfect. IX. 3. – Fioretti. Vita di frat. Egid. I. – Acta S. S. Aprilis. 227.
71
Celano. V. S. I. 6.
72
Sabatier. 11.
73
Joach. Super IV Evang. Fol. 217. – Тем, кто надувается гордыней школьного знания, qui scolastica inflantur disciplina, противополагает Иоахим «людей Духа», viri spirituales.
74
Lemmonier. Hist, de S. François d'Assise. 1891. P. 11–16. – Johannes Jorgensen. Saint Francois d'Assise, sa vie et son oeuvre. Tr. du danois avec 1'autorisation de 1'auteur par Teodor Wyzewa. Paris: Perrin, 1912. P. 12. – Beaufreton. 6–8.
75
Celano. V. P. I. 1.
76
Celano. V. S. 1. 3.
77
Tres Socii. I. 2.
78
Celano. V. P. I. 1.
79
Celano. 1. c.
80
Celano. V. P. I. 2. – Juliano da Spir. In Analecta Bollandiana. Bruxelle: Societe des Bollandistes, 1902. Ed. Van Otroy. P. 161: «intendebat ceterosque in his preire, conatus cordis inquieti lascivam… octendebat».
81
Tres Socii. – Bonaventura. Legenda major. XIV. 4: «nec inter lascivos juvenes… post carnis petulantiam abiit».
82
Celano. V. P. I. 1.
83
Simplicissima Lapa, это прозвище матери св. Катерины Сиенской подходит и к матери св. Франциска. – Johannes Jorgensen. S. Catherine de Sienne. 1924. P. 13.
84
Celano. V. P. I. 1.
85
Celano. V. S. I. 3.
86
Tres Socii. I. 2: «in curiositate tantum erat vanus quod aliquando in eodem indumento pannum valde carum panno vilissimo consui faciebat». – «Curiositas» значит буквально: «любопытство», и это очень важно для понимания того, что здесь происходит с Франциском.
87
Celano. V. S. I. 2.
88
Celano. V. P. I. 7.
89
Tres Socii. VIII–X. – Bonaventura. 13–14. – Celano. V. S. I. 4.
90
Sabatier. 219:
Tanto e il bene ch'io aspetto,
Ch'ogni pena me diletto.
91
Celano. V. S. I. 1.
92
Tres Socii. IV. – Celano. V. S. I. 1.
93
Fioretti. XIII. 6. – Celano. V. V. 1.28. – Ни одного исторически подлинного изображения Франциска не дошло до нас, и это, вероятно, не случайно, а потому же, хотя и совсем в ином, низшем порядке, почему не могло дойти до нас ни одно исторически подлинное изображение Человека Иисуса (кроме «нерукотворного»), – по несоизмеримости главного, божественного, в этом Лице, с нашей человеческой эстетикой. Кажется, единственное изображение св. Франциска, может быть, приближающееся к исторически вероятному образу его, самое древнее, писанное около 1220 г. (следовательно, еще при жизни его), в Sagro Speco di Subiaco, великим неизвестным мастером, – может быть, римским иконописцем Conxoclus, жившим задолго до легендарного Чимабуэ, праотца итальянской живописи. – Henry Thode. Saint François d'Assise et les origines de 1'art de la renaissance en Italie, traduit de 1'allemande, sur la 2 ed., par Gaston Lèfevre. Paris: H. Laurens, [1909]. 2 vol. – Jorgensen. S. Francois d'Assise. I. Frontispice.
94
Tres Socii. III. – Celano. V. S. I. 3.
95
Jorgensen. 45–48. – Chavin de Malan. S. Francois d'Assise.
96
Tres Socii. IV. 11: «vultum suum semper avertens, nares suas propriis manibus obturabat».
97
Celano. V. P. I. 7. – Tres Socii. XI. – Bonaventura. XI. – Acta S. S. Vita S. Francisci. P. 566.
98
Celano. V. S. I. 5.
99
Quaracchi. 77.
100
Sabatier. 73.
101
P. Leone Braceleone. Storia di S. Damiano. – Jorgensen. 54–55. Это распятие, уцелевшее до наших дней, находится в Ассизи, в обители кларисс, в старой церкви Сан Джорджио, у Santa-Chiara. Точно такое же распятие (от 1138 г.) находится в Сполетском соборе; могло находиться и в лавре Сан-Джиованни-ин-Фиоре, в Калабрии, где было множество памятников византийского искусства.
102
Francisce, vade et repara domum meam, quae tota destruitur. Надпись на четвертой фреске верхней церкви в базилике св. Франциска в Ассизи. – Sabatier. 39–40. Celano. V. S. I. 6. – Wadding. I. 31.
103
Tres Socii. XIV: «ab illa hora vulneratum et liquefactum est cor ejus ad memoriam Dominici passionis». – Jorgensen. 106.
104
Celano. V. P. I. 4; V. S. I. 6. – Bonaventura. 12, 15, 16. – Tres Socii. XIV.
105
Celano. V. P. I. 4. – Tres Socii. XVI. – Sabatier. 75–76.
106
Celano. V. P. I. 5. – Bonaventura. 17. – Acta S. S. Vita S. Francisci. 568. – Tres Socii. XVI.
107
Gebhart. 90.
108
Celano. V. P. I. 5.
109
Tres Socii. XVI. – Bonaventura. XVII. – Celano. V. P. I. 5. – Acta S. S. Vita S. Francisci. 568.
110
Tres Socii. XVII, XVIII. – Bonaventura. XVIII. – Celano. V. P. I. 6.
111
Tres Socii. XX. – Bonaventura. XX. – Celano. V. P. I. 6. – Sabatier. 79–81. – Jorgensen. 66–68. – Beaufreton. 23–25. – Здесь, так же как во многих других частях легенды, историк вынужден, чтобы установить хоть какую-нибудь последовательность внешних событий и выяснить их внутренний смысл, угадывать и договаривать многое, на что сохранились в самой легенде только неясные намеки. Вынуждены к этому даже такие историки, как Sabatier.
112
Bonaventura. II. 4. – Jorgensen. 69.
113
Specul. Perfect. VII. 3. – Celano. V. S. 90.
114
Tres Socii. VI. – Celano. V. P. I. 7. – Bonaventura. XXI. – Salimbene. II. 133.
115
Bonaventura. XXI. – Celano. V. P. I. 7. – Mazzantini. S. Francesco e Frederico Spadalungo di Gubbio (Miscellanea di opusculi inediti о rari del secolo XIV e XV. Torino, 1861. Vol. V. P. 76–78).
116
Celano. V. P. I. 8. – Tres Socii. XXI. – Bonaventura. XXIII.
117
Tres Socii. VII. 24. – Celano. V. S. I. 8. – Testamen. s. Clarae. Textes originales. P. 272.
118
Celano. V. S. I. 7. – Tres Socii. VII. 23. – Слова «отцеубийца» нет в легенде, но если самое тяжелое, что есть в отцовском проклятии для всякого сына, а для такого, как Франциск, тем более, – это: сын «убивает» отца, – то нечто подобное могло быть сказано отцом Франциска: трудно иначе понять тотчас же затем следующую легенду о «наемном отце». Во всяком случае, и здесь опять историку надо, чтобы выяснить внутренний смысл внешних событий, довести в рисунке до конца линии, начатые легендой.
119
Tres Socii. 23. – Celano. V. S. I. 7.
120
Bonaventura. III. 3. – Analect. Francisc. III. 667. – Celano. V. P. I. 10. – Tres Socii. VII. 27. – Salimbene. II. 278.
121
Specul. Perfect. X. 7.
122
Tres Socii. VIII. 8. – Fioretti. II. – Analect. Francisc. III. 75.
123
Specul. Perfect. II. 10. – Anonymus Perusinus. De inceptione et actibus illorum Fratrum Minorum qui fuerunt primi in religione e socij B. Francisci. [Perugia, 1900?]. P. 582. – Analect. Francisc. III. 76, 671.
124
Sabatier. 100.
125
Tres Socii. IX. 37. – Anonym. Perus. 88, 101.
126
Tres Socii. IX. 37: «viri penitentiales de civitate Assissi». – Specul. Perfect. IX. 3: «quid enim sunt servi Dei, nisi quidam joculatores ejus qui corda hominum erigere debent et movere ad laetitiam spiritualem?».
127
Salvatore Vitali. Paradisus Seraphicus. Anno 1645.
128
Celano. V. P. I. 9. – Bonaventura. XXV, XXVI. – Acta S. S. Vita S. Francisci. 577. – Wadding. I. 61. – Liber. Conformit. 146.
129
Opusc 79: «ego paucis verbis et simpliciter scribi et dominus papa confirmavit mihi». – Chron. XXIV. Gener. – Celano. V. P. 13. – Tres Socii. II. – Bonaventura. XXXIV. – Conformit. 37, 47. – Karl Muller. Die Anfange des Minoritenordens u. der Bussbruderschaften. Freiburg i/Br.: Mohr, 1885. S. 14–15, 184–188.
130
Jorgensen. 129. – Очень знаменательно, что первое название нового Братства: «Бедняки Ассизские», Pauperes de Assisio, отсоветовала римская курия Франциску, потому что оно слишком напоминало «Бедняков Лионских», Pauperes de Lugduno, злейших еретиков. – Sabatier. 149. – Burchardi. Chronicon. 376.
131
Sabatier. 124–125.
132
Jorgensen. 272.
133
Bonaventura. XXXVI.
134
Wadding. Anno 1210. —Acta S. S. Octobr. II. 59. – Analecta Francisc. III. 365. – Bonaventura. XXXV–XXXVI.
135
Tres Socii. XII. 49, 52. – Celano. V. P. I. 13.
136
Quasi permissio, как бы разрешение, – верно понял св. Антонин Флорентинский. – Acta S. S. Octobr. II. 839. – Когда церковные, а за ними и светские историки говорят, будто бы Иннокентий III «утвердил», approbavit, устав Франциска, то это исторически ошибочно. – Sabatier. 130. – Первый ошибся Данте. Parad. 91–93:
137
Sabatier. 116. – Müller. XII, 14–15, 184–188, 210.
138
Parad. XI. 94.
139
Celano. V. P. I. 16. – Specul. Perfect. XXV. – Bonaventura. XXXVIII. – Regul. An. 1221. Cap. VII.
140
Specul. Perfect. IX. – Celano. V. S. II. 29. – Liber Conformit. 169, 2.
141
Specul. Perfect. XIX.
142
Opusc. 53. Regula. VIII.
143
Если бы Данте больше любил Франциска, то едва ли вложил бы похвалу ему в уста св. Фомы Аквинского, которого маленький Блаженный Нищий, poverelo, испугался бы, пусть даже ребячески-неверно, как «буки», но все-таки испугался бы до смерти, как несчастного духовного богача – богословской «Тугой Мошны», «Мамона» (Parad. XI). Едва ли также Данте, если бы больше любил св. Франциска, соединил бы его, в своей похвале, со св. Домиником (Parad. XII), чьи объятья, вечно Франциску навязываемые, он отстранил хотя и изысканно-вежливо, но непреклонно, при жизни своей, а после смерти, увы, уже не мог отстранить: соединила-таки их легенда (не история), как двух близнецов, в противоестественную чету: ведь костры Святейшей Инквизиции зажег для вернейших учеников св. Франциска не кто иной, как св. Доминик. – Specul. Perfect. IV. 5. – Celano. V. S. 109. – Sabatier. 297–303. – Jean Dominique Rambaud. Saint Dominique, 1170–1221; sa vie, son âme, son ordre. Paris: P. Téqui, 1926. P. 36–39.
144
Parad. XI. 58–78:
145
Celano. V. S. II. 28. – Specul. Perfect. VI. – Actus Beati Francisci et sociorum ejus; édidit Paul Sabatier. Paris: Fischbacher, 1902. P. 183–184.
146
Celano. V. S. II. 35.
147
Celano. V. S. II. 36.
148
Celano. V. S. II. 38.
149
Specul. Perfect. II. 17.
150
Celano. V. S. II. 91.
151
Specul. Perfect. II. 14.
152
Celano. V. P. I. 16.
153
Liber Conformit. 219, q.
154
Thomas da Spolato. In Monum. German. Hist. Script. Ed. Heinemann. T. XXIX. P. 580.
155
Celano. V. S. II. 7; V. P. I. 15.
156
Specul. Perfect. IV. 53.
157
Celano. V. P. 1. 27.
158
Celano. 1. c.
159
Sabatier. 462.
160
Tres Socii. XXXV. – Anonym. Perus. 584. – «Я хожу и кричу по всей земле: „Мир! мир! мир! Расе! расе! расе!“, – мог бы сказать Франциск с бесконечно большим правом, чем скажет Петрарка. – Émile Gebhart. Moines et papes; essais de psychologie historique. Paris: Hachette et cie, 1896. P. 88.
161
Ant. Cristofani. Storia d'Assisi. T. I. P. 123–129.
162
Fioretti. XXX.
163
Alb. Stade. Chronica. In Monum. German. Hist. Script. T. XVI. P. 355: «nudae… mulieres… nihil loquentes per villas et civitates cucurrerunt».
164
Grenfell and Hunt. The Oxyrhynchus papiri, edited with translations and notes by Bernard P. Grenfell and Arthur S. Hunt. London: Egypt Exploration Fund, 1898–1919. P. 38–39 (655). – Resch. 255.
165
Clement. Alexandr. Stromat. III. 6, 45, 63–64, 13, 92. – Resch. 253. – Кажется, эти два слова Господня находились в «Евангелии от Египтян», у гностиков II–III века, наасеян-офитов. Присциллиане, еретики IV–V века, на основании, вероятно, этих же слов, совершали таинство «райского обнажения», за которое кафолики обвиняли их, – трудно сказать, справедливо ли или несправедливо, – в «распутстве»: «Obscoenis studuisse doctrinis nocturnis etiam turpium feminarum egisse conventus nudumque orare solitus. Он (Присциллиан) учил людей распутству и, по ночам, в собраниях гнусных женщин молился, голый». – Simpl. Severus. Hist. Eccles. II. 50. – Сам Присциллиан, конечно, эти обвинения опровергает, или пытается опровергнуть. – Priscillian. Tractat. I. 31, 21. – Resch. 373–374. – Кажется, и офиты-наасеяне совершали такие же таинства. – Hippol. Philosophum. V. 8, 44. – Hennecke. 56–57.
166
Opusc. 78. – Sabatier. 460–461.
167
Parad. XVII. 51.
168
Actus S. Francisci. XVI. 15–16.
169
Celano. V. P. I. 15.
170
Specul. Perfect. XIII. 2.
171
Celano. V. P. I. 16.
172
Gebhart. 184–185.
173
Wadding. I. 61. – Liber Conformit. 146. – Specul. Perfect. IV. 25. – Sabatier. 270–271.
174
Specul. Perfect. IV. 31.
175
Specul. Perfect. IV. 28.
176
Celano. V. S. I. 21.
177
Celano. V. P. I. 29.
178
Celano. V. S. II. 124.
179
Celano. V. P. I. 21.
180
Celano. V. S. II. 126.
181
Celano. V. P. I. 21.
182
Celano. V. S. II. 126.
183
Celano. V. S. II. 130.
184
Farad. XXXIII. 145.
185
Celano. V. S. II. 125.
186
Celano. V. S. II. 124.
187
Jorgensen. 444.
188
Specul. Perfect. XII. 6. – Celano. V. S. 124. – Specul. Perfect. XII. 4.
189
Gebhart. 115.
190
Apocalyps. Fol. 94. – Fournier. 18. – Renan. 255–256.
191
Specul. Perfect. XII. 4–5.
192
Pascal. Pensées. 233.
193
Tantum homo habet, Quantum operatur». – Jorgensen. XIII.
194
«Qui scolastica inflantur disciplina». – Fournier. 10.
195
Celano. V. S. II. 145.
196
Celano. V. S. II. 71.
197
Regula. II. Cap. III. In Opusc. 66. – Beaufreton. 41–42.
198
Specul. Perfect. IV. 28.
199
Specul. Perfect. II. 4.
200
Actus Beati. 183–184.
201
Celano. V. P. I. 28.
202
Fioretti. XXI.
203
Celano V. P. I. 30.
204
Acta Sanct. August. II. 6, 51. – Fioretti. Append. Vita di frate Ginepero. – Cronica. XXIV. General. 54 et s. s. – Jorgensen. 160–161.
205
Все, бывшие в Портионкульской обители, железные вериги и власяницы, собрав в одну кучу, сжигает и, в Уставе, запрещает их носить. – Specul. Perfect. II. 92.
206
Celano. V. S. II. 160.
207
Majorem inimicum corpore non habeo». – Specul. Perfect. IV. 20. – Celano. V. S. II. 86.
208
В подлиннике слова брата несколько иные, но смысл их именно таков. – Celano. V. S. II. 160.
209
Tres Socii. XIV.
210
Celano. V. II. 160.
211
Specul. Perfect. XII. 8.
212
Celano. V. S. II. 78.
213
Celano. V. S. II. 156.
214
Specul. Perfect. IV. 19. – Archiv. Francisc. Histor. 1912. P. 418. – Beaufreton. 104–105.
215
Specul. Perfect. XII. 8.
216
«Lasciviam jocis et lusibus, gestu et habitu, verbis impudicus et cantibus ostendebat. В играх и шутках, в движеньях и нарядах, в бесстыдных словах и песнях, являл сладострастие». – Analecta Bollandiana. Bruxelle: Societe des Bollandistes, 1882–1962. 80 v. Ed. Vanotroy. 1902. P. 161.
217
Celano. V. S. II. 82. – Bonaventura. V. 4. – Может быть, не случайно, хотя и сама не зная почему, запомнила легенда яркий лунный свет на снежном сугробе, где валяется голый Франциск – тоже «человек лунного света», по слову Платона, хотя и о совсем ином «искушении похотью». Если, по Иоахимову религиозному опыту, в Трех Царствах, – Отца, Сына и Духа, – три света: «в Первом, – звездный, ночной; во Втором, – сумеречный, утренний, а в Третьем, – дневной, солнечный» (Expositio. Fol. 94), – то, по опыту Францискову, и во Втором Царстве, Сына, – свет, все еще ночной, «лунный».
218
Собственноручно вьет гнезда для горлинок и благословляет их: «плодитесь и множитесь, по заповеди Творца». Заповедь эту признает для всей твари, кроме себя самого и Братства. – Actus S. Francisci. 24. Fioretti. XXII.
219
Sabatier. 269.
220
Monumenta German. Hist. Script. T. XVII. Anno 1197–1219. Jacop. Vorag. In Muratori. T. IX. Col. 46: «dicebant quod mare… debet siccare et sic ipsi debebant in Hierusalem proficisci». – Monumenta German. Hist. Script. XVI. 355: «cum quaeretur causa cursus, dixerunt nescire».
221
Specul. Perfect. VII. 3. – Celano. V. S. II. 90.
222
Sabatier. 413.
223
Fioretti. XXIV. 12.
224
Parad. XXVII. 22–27:
225
Pierre Jean d'Olive. De perfectione evangelica. (anno 1292).
226
Renan. Nouv. etud. d'hist. relig. 290.
227
«Fecerunt de regula prima removere». – Angelo Clareno. Hist. Septem. Tribulat. Ord. Minor. (anno 1312). P. 12. – Sabatier. 385.
228
Specul. Perfect. II. 2.
229
Sabatier. 458–459.
230
Gebhart. 245.
231
Inf. I. 49–53, 100–103.
…infin che'l VELTRO
verra, che la fará morir con doglia.
232
Gherardo da San-Donnino. Introduct. in Evang. Aetern. (anno 1254). – Renan. 276, 284. – Gebhart. 210–212.
233
Fra Pier Giovanni Olivi. De perfect. Evang. (anno 1292): – Gebhart. 248–249. Renan. 308–309. – Papini. 74. – В подлиннике слова несколько иные, но смысл именно таков.
234
Super IV Evang. Fol. 189.
235
Specul. Perfect. IV. 31.
236
Thelesphorus Cabriensis. 1386. – Acta S. S. Mai. VII. 139–140. – Meyenberg. De pseudo-Evang. Aeterno. P. 21. – Renan. 316–317.
237
Salimbene. 104.
238
«Pare che Franciscani abbiamo nelle midolle lo spirito di separazione». – Papini. II. 20.
239
Jorgensen. 425.
240
Gebhart. 193, 202.
241
Celano. V. P. II. 4.
242
Specul. Perfect. IV. 21. – Celano. V. S. II. 86.
243
Fioretti. X.
244
Specul. Perfect. IV. 22.
245
Fioretti. X.
246
Fioretti. III.
247
Specul. Perfect. IV. 9. – Celano. V. S. II. 112.
248
Actа S. S. April. T.224. – Cronica. IV. General. P. 17. – Conformit. 118, 54, 113, 142. – Papini. I. 75; II. 35. – Jacque de Vitry. Hist. Occid. Cap. XXXII. – Jordan. X. – Sabatier. 308–313.
249
«Officio generalitates abnunciato». – Bonaventura. LXXVI. – Acta S. S. 620. – Conformit. 175.
250
Specul. Perfect. IV. I. – Эти слова, сказанные Франциском еще в 1221 г., мог бы он повторить и в 1222 г.
251
«Erat prope mortem et graviter infirmabatur». – Specul. Perfect. XI, ap. Jorgensen. 378.
252
Celano. V. S. II. 119. – Acta S. S. August. I. 527. – «Vellem, frater Francisci, unam religionem tuam et meam et in Ecclesia pari forma nos vivere». – «Tu es socius meus, tu curris pariter mecum; stemus simul, nullus adversarius praevalebit».
253
Luigi Salvatorelli. Vita di San Francesco d'Assisi. Bari: G. Laterza, 1927. P. 182: «per una volta in vita sua, Francesco fu diplomatico. Раз в жизни своей оказался Франциск дипломатом». Вот где видно, как не только религиозно-созерцательно, но и действенно и даже деловито умен Франциск.
254
Ubertino da Casale. Arbor Vitae. V. 3.
255
Sabatier. 462–463.
256
Angelo Clareno. Historia septem tribulationum ordinis Minorum.
257
Specul. Perfect. X. 7.
258
Sabatier. 460.
259
Specul. Perfect. IV. 31. – В подлиннике слова несколько иные, но смысл их таков, если даже еще не страшнее.
260
Celano. V. S. II. 116.
261
Specul. Perfect. IV. 3. – Celano. V. S. II. 141.
262
Jorgensen. 416.
263
Sabatier. 393–395.
264
Fioretti. II. Considerat.
265
Fioretti. III. Considerat.
266
Fioretti. Y. Considerat.
267
Св. Бернард Клервосский.
268
269
S. Bernardus Clerv. (1090–1153). Rytmica oratio ad unum quodlibet membrum Christi patientis. – Ad Faciem:
270
Fioretti. III. Considerat. – Celano. V. P. II. 3.
271
Fioretti. V. Considerat.
272
Сеlanо. V. P. II. I; V. S. II. 154.
273
Fioretti. II. Considerat.
274
Fioretti. V. Considerat., ad finem.
275
Celano. V. S. II. 165.
276
Gebhart. 209.
277
Fioretti. III. Considerat. – Celano. V. P. II. 3.
278
Saint Jean de la Croix. La Vive flamme d'amour. – In: Vie [par le P. Jerôme de Saint Joseph] et oeuvres spirituelles de 1'admirable docteur mystique le bienheureux P. saint Jean de la Croix. Paris: A. Mame et fils, 1922. Vol. 4. P. 177. Stroph. II. Vers. I: «Когда Серафим ранил св. Франциска, то пять ран появилось, сначала в душе его, а потом и на теле… И эти были совершенным подобием тех».
279
Analect. Francisc. I. 245. – Actus S. Francisc. IX et XXXIX. – Bonaventura. XIII. 3. – Fioretti. III. Considerat.
280
Sabatier. 402.
281
Celano. V. S. II. 62.
282
Celano. V. P. II. 4.
283
Celano. V. P. II. 6.
284
Specul. Perfect. XIII. 3.
285
Parad. ХХШ. 145:
L'Amor, che move il sol e 1'altre stelle.
286
Sabatier. 424–431. – Jorgensen. 471–478.
287
Celano. V. P. VI. 6.
288
Specul. Perfect. XIII. 1.
289
Celano. V. P. II. 7.
290
Specul. Perfect. XIII. 1.
291
Specul. Perfect. XIII. 2.
292
Specul. Perfect. XIII. 3.
293
Specul. Perfect. XIII. 4.
294
Celano. V. S. II. 163.
295
Quaracchi. 77–82. – Boehmer. Analecten. 36–49. – Sabatier. 461.
296
Speculum Vitae S. Franc. 116. – Conformit. 224. – Celano. V. S. II. 163.
297
Celano. V. S. II. 163.
298
Specul. Perfect. XII. 1.
299
Parad. XX. 73–77:
300
Manuscr. Assis. 338; Fol. 32–31: De littera et ammonitione patris nostris Francisci quam misit fratribus ad capitulum, quando erat infirmus. – Wadding. X, XI, XII. – Quaracchi. 99–107. – Boehmer. Analecten. 57–62. – Sabatier. 443–444.